موج زلزله موجی است که از طریق زمین حرکت می کند، که اغلب سبب ایجاد زمین لرزه یا انفجار می شود. امواج زلزله توسط زلزله شناسان مطالعه میشوند، و توسط لرزه نگار و زلزله سنج اندازه گیری می شوند.
بطور کلی پس از اینکه در داخل زمین زلزله ای به وجود آمد و انرژی زمین آزاد شد، این انرژی آزاد شده به صورت امواج ارتعاشی در کلیه جهات منتشر شده و انرژی زلزله را با خود منتقل مینمایند.
انواع امواج زلزله
امواج زمین لرزه با توجه به حرکتشان در داخل یا سطح زمین به دو دسته تقسیم میشوند:
- امواج داخلی یا پیکری
- دسته ای از امواح لرزه ای هستند که در درون زمین حرکت کرده و در تمامی جهات منتشر میشوند و با سرعتی بیش از موجهای سطحی حرکت می نمایند. امواج داخلی نیز به دو گروه امواج طولی یا اولیه و امواج عرضی یا ثانویه قابل تقسیم هستند.
- امواج سطحی
- سرعت امواج سطحی از امواج عرضی کمتر است وشدت آن نسبت به عمق و نسبت به فاصله از مرکز به سرعت کاهش می یابد . این امواج درتحت شرایط خاص ودر فصل مشترک دو محیط گازی ومایع ،در اثر ارتعاشات ناشی از زلزله بوجود می آید .
بیشترین انرژی ناشی از تکانهای کم عمق را دارا بوده و عامل اصلی خرابی های ناشی از زمین لرزه بخصوص در مناطق مسکونی میباشند. این گروه از امواج پس از تداخل موجهای داخلی در امتداد حدفاصلها، شروع به ارتعاش کرده و عمق نفوذ محدودی دارند، از این رو همواره در نزدیکی سطح های ناپیوستگی متمرکز میشوند. بدین جهت در محیطهای همگن موجهای سطحی نخواهیم داشت. این امواج که به نامهای موجهای محدود شده و یا موجهای هدایت شده نیز معروفند خود به گروههای مختلفی چون موج لاو و امواج رایلی تفکیک میگردند. حرکت این دو موج بسیار پیچیده و قدرت تخریبی این امواج و موج S بسیار زیادتر از امواج P است .
این امواج توسط ویژگیهایی چون سرعت، دامنه، طول موج، دوره تناوب و فرکانس از یکدیگر تمییز داده میشوند.
در فاصله ای در حدود 120 کیلومتری مرکز زلزله ،اولین موجی که ازکانون زلزله ( با عمق 18 کیلومتر ) به ایستگاه زلزله نگار می رسد موج P است . سرعت این موج 6 تا 6.5 کیلومتر است . بعداز آن موج sوسپس موجهای L و R می رسند . سرعت امواج P در حدود 1.73 برابر امواج S است.
بررسی انواع موج زلزله
در زیر به تفصیل به بررسی این چهار نوع موج می پردازیم:
امواج طولی(P) :
این امواج باعث کشش ها و انقباضهای متوالی درامتداد حرکت موج می شود . سرعت انتشار این امواج زیادتر ازامواج دیگر است و اولین امواجی هستند که به ایستگاه لرزه نگار می رسد .
امواج تراکمی از همه محیطهایی که توان تحمل فشار را دارند از جمله گازها، جامدات و مایعات عبور می کنند. ذراتی که تحت تاثیر موج P قرار میگیرند در جهت انتشار موج به جلو یا عقب نوسان میکنند. در صورتی که بخشی از یک فنر را جمع کرده و به طور ناگهانی رها کنیم، فشردگی تمام طول فنر را طی خواهد کرد تا به انتهای آن برسد. در این مثال فنر در راستای حرکت موج به ارتعاش درآمده است که بسیار شبیه به نحوه انتشار امواج P است. دلیل نامگذاری این امواج به نام امواج اولیه سرعت بالای این امواج میباشد، چرا که اولین موجی که از زلزله احساس میشود امواج P میباشد. این امواج با وجود سرعت بالای انتقال، چون بسیار سریعتر از سایر امواج دیگر میرا میشوند (یعنی انرژی خود را از دست میدهند) باعث ایجاد خرابی زیادی در زلزله نمیشوند.
امواج برشی(S) :
این امواج باعث می شود که سنگ خم شود و شکل خود را از دست بدهد . این امواج فقط ازجامدات می گذر ند. .
تقریباً اثر تخریبی تمام زلزله ها بر اثرامواج برشی است و به این معنی که وقتی لحظه شکستن سنگ فرا برسد سنگ شکاف بر میدارد ونقاط مجاور شکاف بطور جانبی نسبت بهم حرکت می نمایند . در این زمان است که دو نوع موج P وS ایجاد می شوند.
این امواج تنها در محیطهایی که میتوانند در برابر تغییر شکل جانبی مقاومت کنند - مانند محیطهای جامد - منتشر میگردند. این امواج در مایعات و گازها نمیتوانند منتقل شوند. در صورتی که یک طناب را به دیواری متصل کرده و سر دیگر آن را در دست گرفته و به صورت قائم حرکت دهیم، در طناب موجی ایجاد میشود شبیه امواج S میباشد. در این امواج ارتعاش ذرات محیط عمود بر جهت حرکت موج میباشد (همانطور که مثال طناب دیده میشود، موج در امتداد طول طناب حرکت میکند در حالی که ذرات طناب در جهت عمود بر طول طناب ارتعاش میکنند
امواج لاو (love) :
حرکت زمین توسط موج لاو، تقریبا شبیه موج S است با این تفاومت که ذرات ماده به موازات سطح زمین و در جهت عمود بر انتشار موج حرکت کرده و ذرات در صفحه قائم حرکت ندارند. انتشار این امواج مانند تکانهایی است که بر اثر حرکت طناب به سمت چپ یا راست ایجاد میشود. موجهای لاو قدری سریعتر از امواج رایلی حرکت کرده و زودتر بر روی لرزه نگاشت ظاهر میشوند.
امواج رایلی LR
این امواج به نحو خاصی حرکت می کنند. بدین ترتیب که حرکت ذرات در امتداد مدارهای دایره ای (یا بیضوی) صورت میگیرد. درست مانند حرکت امواج در سطح اقیانوس البته جهت حرکت دایره ها برخلاف حرکت امواج اقیانوس است به عبارتی حرکات ذرات سنگ، مدار بیضوی پسگرد را در صفحه قائمی به طرف منشاء زمین لرزه طی میکنند.
- برای مشاهده امواج زلزله به صورت متحرک پویانمائی امواج زلزله را در زیر ببینید
منبع : دانشنامه رشد
دو شب پیش زلزله ای به بزرگی 6/4 در مقیاس امواج درونی زمین ریشتر شیراز رو لرزوندو باعث شد عده زیادی شب رو با نگرانی به صبح برسونند به همین دلیل این پست رو مینویسم تا شاید کمی از نگرانی و اظطراب در هنگام وقوع زلزله رو کمتر کنیم.
نگاه اجمالی:
در هنگام وقوع زلزله بارها با کلمه مقیاس ریشتر مواجه می‌شویم. شاید کلمه مقیاس مرکالی هم به گوشتان رسیده باشد. هر چند که کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. این دو مقیاس قدرت یک زلزله را از دو جنبه مختلف بیان کنند. از مقیاس ریشتر برای بیان بزرگی یک زمین لرزه یعنی مقدار(انرژی آزاد شده طی یک زمین لرزه استفاده میشود.
 |
مقیاس ریشتر:
اطلاعات مورد نیاز برای محاسبه بزرگی زمین لرزه را از لرزه نگار به دست می‌آورند. مقیاس ریشتر لگاریتمی است یعنی افزایش یک واحد در مقیاس ریشتر نشان دهنده افزایش ده واحدی در دامنه موج است. به عبارت دیگر دامنه موج در زلزله 6 ریشتری ده برابر دامنه موج زلزله 5 ریشتری است و دامنه موج 7 ریشتر 100 برابر زلزله 5 ریشتری است. مقدار انرژی آزاد شده در زلزله 6 ریشتری 7.21 برابر زلزله 5 ریشتری است.
بزرگترین زلزله ثبت شده:
بزرگترین زلزله ثبت شده 9.5 ریشتر شدت داشت، هرچند که مطمئناً زلزله‌های شدیدتری در تاریخ طولانی زمین روی داده است. عمده زلزله‌هایی که روی می‌دهد کمتر از 3 ریشتر قدرت دارند. زمین لرزه هایی که کمتر از 4 ریشتر شدت داشته باشند، نمیتوانند ویرانی‌های چندانی به بار آورند. زلزله هایی که 7 ریشتر یا بیشتر قدرت داشته باشند، زلزله های شدیدی محسوب میشوند. مقیاس ریشتر فقط یکی از عواملی است که تبعات یک زلزله را بیان میکند.
 |
قدرت زلزله:
قدرت تخریبی یک زلزله علاوه بر قدرت آن به ساختار زمین در منطقه مورد نظر و طراحی و مکان سازه‌های ساخت بشر بستگی دارد. میزان ویرانی‌های به بار آمده را معمولاً با مقیاس مرکالی بیان میکنند. دانشمندان میتوانند درجه مقیاس ریشتر را درست پس از زمین لرزه و زمانی که امکان مقایسه اطلاعات از ایستگاه‌های مختلف زلزله نگاری به وجود آمده، معین کنند.
اما درجه مرکالی را نمی توان به این سرعت مشخص کرد و لازم است که محققان زمانی کافی برای بررسی اتفاقاتی که حین زمین لرزه روی داده است، در اختیار داشته باشند. هنگامی که تصور دقیقی از میزان خسارت های وارده به عمل آمد، می توان درجه مرکالی مناسب را تخمین زد.
| اقدامات قبل از وقوع زلزله چیست | |||||||||
|
|
نحوه عملکرد شما در حین زلزله
اگر شما از قبل مسیرهای خروج از ساختمان را در ذهن تکرار کرده باشید و با خانواده به صورت یک مانور چند بار خروج سریع از منزل را انجام داده باشید ، میتوانید با اولین لرزش برای خروج از منزل اقدام کنید . البته این در صورتی امکان پذیر است که شما در یک برج و یا آپارتمان بلند مرتبه نباشید ، البته باز هم اگر زلزله ای ضعیف را تجربه کردید پس از پایان آن حتما از خانه بیرون بروید حتی اگر در برج زندگی میکنید !
نقاط امن: این نقاط میتوانند در صورتی که شما فرصت خروج از منزل را نداشته باشید به داد شما برسند به طور مثال یک میز محکم فلزی یا نهار خوری، گوشه های دیوارهای اصلی و چهار چوب در را میتوان از نقاط امن نامید شرح کامل این نقاط رامیتوانید با مطالعه بخش ایمن سازی سایت در منزلتان بیابید !
نقاط خطرناک به هنگام وقوع زلزله
خطرناکترین نقاط هنگام زلزله، بیرون ساختمان در راهروها و کوچه ها و در کنار بیرونی دیوارهاست. بیشترین جراحات و سوانح ناشی از زلزله، در نتیجه فرو ریختن دیوارها، پرت شدن خرده های شیشه و افتادن اجسام است.
بیشتر مرگ و میرها زمانی اتفاق می افتد که مردم به سمت بیرون ساختمان می روند. مرگ، معمولا در اثر افتادن اجسام، از دیوار در حال ریزش اتفاق می افتد. حرکات زمین حین زلزله بسیار بعید است که عامل مرگ یا جراحت باشد.
بهترین راه محافظت حین زلزله، قرار گرفتن در زیر مبلمان، میز یا نیمکت می باشد.
| در هنگام زلزله چه باید کرد | |||||||||
| در هنگام زلزله - اگر در داخل ساختمان هستید همانجا باقی بمانید. به سرعت خود را به یکی از بخشهای امن اتاق مانند زیر یک میز محکم و یا در کنار یک دیوار داخلی بایستید. هدف از این کار جلوگیری از سقوط اجسام بر سر و قرار گیری در بخشهای مقاوم اتاق است. از پناه گرفتن در نزدیکی پنجره، وسایل سنگین، ابزارهای سنگین و یا اجاق گاز خودداری کنید. - اگر در حال آشپزی هستید اجاق گاز را خاموش کرده و سپس پناه بگیرید. - اگر در خارج از ساختمان هستید به منطقه ای باز بروید که در آنجا احتمال برخورد اجسام در حال سقوط با شما کم باشد. از ساختمانها، دکلهای برق و درختان فاصله بگیرید. - اگر در حال رانندگی هستید به آرامی سرعت خود را کاسته و در کنار جاده یا خیابان بایستید. از ایستادن بر رو یا زیر پلهای هوایی، روگذرها و یا کنار دکلهای برق، درختان و یا تابلوهای بزرگ خودداری کرده و در خودروی خود باقی بمانید. |
منبع : دانشنامه رشد
بنا به درخواست شما دانش آموزان عزیز این مطلب را به صفحه نخست انتقال دادم.
برای مشاهده بارم بندی کتابهای فیزیک روی کلمه دانلود کلیک کنید.
ارائه شده توسط خانم مریم عبدلی کلاس سوم ریاضی
بالا آمدن آب نسبت به بستر واقعی را مد و پایین رفتن سطح آب نسبت به بستر واقعی را جزر می گویند که عامل ایجاد این پدیده ها، کشش جاذبه ی کره ماه بر سطح زمین است.
جزر و مد یکی از حرکات دوره ای آب اقیانوسهاست که انسان از زمانهای دور با آن آشناست.
ساکنین قدیمی سواحل اسکاندیناوی دریا را به عنوان یک موجود زنده و جزر و مد را نتیجه تنفس آن می دانستند. تاثیر نیروی جاذبه به علت فاصله ی نزدیک بین کره زمین و ماه است.
در حقیقت جاذبه ماه بر پیکره ی زمین اثر می گذارد ولی چون مایعات نسبت به جامدات در مقابل نیروی جاذبه انعطاف بیشتری نشان می دهند، اثر نیروی جاذبه ی ماه بر آبهای سطح زمین کاملاً محسوس است ولی در سنگهای تشکیل دهنده ی لایه های زمین ظاهراً قابل تشخیص نیست.
طبق نوشته های هردوت جزر و مد در دریای سرخ از پنج قرن قبل از میلاد شناخته شده بود.
اولین کسی که ارتباط بین جزر و مد را با موقعیت ماه در افق بیان کرد پی ته آس فرانسوی است.
دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که جزر و مد معلول نیروی جاذبه ی ماه و خورشید است با توجه به بزرگی جرم خورشید نسبت به ماه و دوری آن از زمین بیشترین اثر جاذبه مربوط به ماه است که 17/2 برابر نیروی خورشید در ایجاد جزر و مد اثر دارد.
چون پدیده ی جزر و مد به نیروی جاذبه ی بین دو کره مربوط است، از قوانین جاذبه نیوتن تبعیت می کند که دو جسم یکدیگر را نسبت به هم جذب می نمایند و شدت نیروی جاذبه یا جرم اجسام رابطه مستقیم دارد و با مجذور فاصله ی آنها رابطه معکوس .
همانطور که می دانید در طول یک ماه حداکثر جز و مد زمانی خواهد بود که سه کره ی خورشید و ماه و زمین در یک امتداد قرار گرفته باشد در این حالت دو نیروی جاذبه ی خورشید و ماه با هم جمع می شود و بر دامنه ی جزر و مد می افزایند که آنرا مهکشند گویند.
در مقابل در شبهای هفتم و بیست و یکم که ماه و خورشید و زمین در رئوس یک مثلث قائم الزاویه قرار می گیرند نیروها در جهت خنثی عمل می کند و در نتیجه جزر و مد به حداقل می رسد که آنرا کهکشند نیز می نامند.
شدت جز و مد و محسوس بودن آن به وضع سواحل نیز بستگی دارد زیرا در سواحلی که سنگی بوده و با شیبهای زیاد به سطح آب متصل می شوند شدت جزر و مد کاملاً محسوس است ولی در سواحل ملایم و کم شیب چندان محسوس نیست.
تاثیر ماه روی سلامت انسان : بر اساس نتایج یک پژوهش آمریکایی در سال 1995 در دانشگاه نوول اورلئان انجام گرفت 81 درصد دست اندرکاران سلامت روان بر این باورند که گردش ماه بر روی رفتار انسانها تأثیر می گذارد . محققان نیز به این نتیجه رسیده اند که: قدرت جاذبه ی ماه به همان شیوه ای که باعث وقوع جزر و مد دریاها می شود روی مایعات درون بدن به ویژه خون تاثیر می گذارد .
همچنین در نور مستقیم ماه اشعه ای وجود دارد که از قدرت نفوذ زیادی برخوردار است و این چیزی جز اشعه ماورای بنفش نیست که برای انسان مضر نیز می باشد .
در واقع ماه کامل با اتساع شرایین باعث افزایش قطر داخلی مویرگها می شود، به این ترتیب خون بهتر جریان می یابد و مواد مغذی لازم برای سلول ها بهتر تأمین می شود.
حال آیا تاکنون فکر کرده اید که چرا حال بیماران بعد از نماز مغرب بدتر می شود و این حالت تا نزدیکی اذان صبح ادامه می یابد؟ این چیزی نیست جز تاثیر نور مستقیم ماه همانطور که می دانید بدن انسان از 60 الی 80 درصد آب تشکیل شده و دانشمندان معتقدند که سلول های بدن با پدیده ی «میکرو جزر و مدهای درونی» مواجه اند که بر اثر قدرت جاذبه ماه رخ می دهد و این جزر و مدها در زمانی که قرص ماه کامل است با قدرت بیشتری اتفاق می افتد ماه هر روز اشعات الکترومغناطیسی متفاوتی از خود ساطع می کند و این (میکروموجها) روی الکترون های سلولهای ما تأثیر می گذارند در زمانیکه قرص ماه کامل است همین اشعات می تواند تأثیر الکتریکی داشته باشند و در نتیجه باعث تحریک اعصاب افراد و ایجاد تغییراتی در زمان خواب آنها شوند.
